ŞİZOFRENİ
DR. Burak Toprak
ŞİZOFRENİ HASTALIĞI
Genellikle 20’li yaşlarda başlayan kişinin gerçeklikle bağlantısının koptuğu duygu, düşünce ve davranışlarını etkileyen bir beyin hastalığıdır. Şizofreni hastalığı çok eski çağlardan beri tanımlanmış bir hastalıktır.
Şizofreni Teşhisi Öncesi Dönemde Aşağıdaki Belirtiler Görülebilir.
İçe kapanma , yalnız kalma isteği, davranış değişiklikleri, tahammülsüzlük, sosyal çevreden kopma, depresif bir görünüm, donuk bir ifade, garip davranış ve ilgi alanları, felsefe, metafizik, astroloji vb alanlara ilginin artması, öz bakımı önemsememe gibi belirtilere göze çarpabilir ve bu dönemde depresyon tanısı ile kişi tedavi altına alınabilir. Hastalık öncesi dönemin iyi gözlenmesi ile düzenli takip ve ayrıntılı muayene sonrası daha dikkatli takip gerekir.
ŞİZOFRENİ TARİHÇESİ
Şizofreni insanlık tarihi kadar eskidir. Eski çağ Sanskrit yazılarında ve Hipokrat okuluna bağlı eski Yunan hekimlerinin yazılarında şizofrenik türde ruh hastalığının tanımladığı bildirilmektedir. Şizofrenik belirtileri konu alan metinler M.Ö. 15. yüzyıla kadar uzanmaktadır. M:S: birinci ve ikinci yüzyıllarda, Eski Yunanda, büyüklük ve kötülük görme sanrılarının yanı sıra bilişsel işlevlerde ve kişilikte yıkımla giden ruhsal bozukluklar tanımlanmıştır. Orta Çağ Avrupa’sında şeytana tutulmuş diye bilinen ruh hastalarının önemli bir bölüğü kuşkusuz şizofreniklerdi,
”Demetia Precox” kavramını ilk kullanan, Belçikalı psikiyatrist Morel’dir. Morel 1860 yıllında yayınladığı ”Akıl Hastalıkları” adlı kitabında, 14 yaşında bir çocuğunda, aile içinde ve okulda çatışmalar ve uyum sorunlarıyla başlayıp, yıkımla sonlanan bir içe kapanma tablosu tanımlamış ve bu tabloyu Dementia Praecox olarak adlandırmştır.
Bipolar Bozukluk Ne Sıklıkta Görülür?
Genellikle 15-25 yaşları arasında başlayan Bipolar Bozukluğun ilk dönemi sıklıkla depresyon ile karekterizedir. İUB her iki cinsiyette başlangıç yaşı ve sıklığı benzer olmakla birlikte yaşam boyu yaygınlığı çeşitli çalışmalarda %0,9 – %1,7 arasında saptanmıştır.
Bipolar Bozukluk Tanı Kriteleri
Genellikle hastalığın ilk dönemi depresyonla başladığı için genellikle ilk aşamada depresyon tanısı ile takip edilen kişiler ilerleyen yıllarda yaşadıkları hipomani ya da mani dönemi sonrasında Bipolar Bozukluk tanısı ile takip edilmeye başlanırlar. Bu yüzden depresyon nedeni ile başvuran kişilerde ayrıntılı değerlendirme yapılması şarttır.
Şizofreni Ne Sıklıkta Görülür?
Şizofreninin her toplumda görülme riski yüzde 1 civarındadır. Kadın ve erkeklerde benzer sıklıkta görülen şizofreni hastalığı eğer aile üyelerinin birinde bu hastalık varsa diğer aile üyelerinde görülme ihtimali 7-8 kat artmaktadır.
Şizofreni Hastalığı Belirtileri Nelerdir ?
Şizofreni hastalığında pozitif ve negatif belirtiler dediğimiz bir çok semptom kümesi vardır. Şimdi bu belirtilerden söz edecek olursak;
Şizofreninin Pozitif Belirtileri
-Halusinasyonlar:
Gerçekte var olmayan görüntüler görme, sesler duyma, tuhaf kokular duymak, kötü tatlar alma, bedenine dokunma hissi gibi gerçekte olmayan duyumlar duyumsama.
-Hezeyanlar :
Gerçeklikle bağlantısı kopuk, kişinin katı bir inançla inandığı, diğer insanlar tarafından bu düşüncenin değiştirilemediği garip, tuhaf inanç sistemidir. Örneğin: Mit ajanları tarafından takip edildiğini düşünme, uzaylıların peşinde olduğunu düşünme…
Şizofreninin Negatif Belirtileri
-Eve kapanma, yalnız kalma isteği
-Duyguları ifade etmede azalma
-Motivasyon eksikliği
-Dikkat dağınıklığı, konsantrasyon sorunları
-Yaşamdan zevk alamama, ilginin azalması
-Özbakımda azalma
-Enerjisinde düşüklük, bir şey yapmak istememe
Şizofrenide Dezorganize Davranışlar
-İletişim kurmasını zorlaştıran hatta imkansız hale getiren anlamsız kelimeler ve cümleler
-Bir konudan diğerine atlama
-Hareketlerde yavaşlama
-Muhakeme yeteneğinde bozulma
-Çok fazla anlamsız yazılar yazma
-Eşyalarını unutma
-Tuhaf hareketler ve davranışlar
ŞİZOFRENİ NEDENLERİ NELERDİR?
Yapılan binlerce çalışmada şizofreninin tam nedeni bilinmese de bir çok hipotez ortaya atılmıştır bunlar içinde en fazla üzerinde durulanlar şunlardır.
-Genetik (kalıtım): Anne-Babasında şizofreni hastalığı olanlarda şizofreninin görülme ihtimali 7-8 kat artmaktadır. Ayrıca tek yumurta ikizleri ile ilgili yapılan çalışmalarda eğer bir kardeşte şizofreni hastalığı varsa diğer kardeşte bu riskin arttığı saptanmıştır.
-Beyin kimyası: Şizofreni hastalarında özellikle beyinde bulunan dopamin hormonunun düzeyinde dengesizlikler saptanmıştır ve genellikle şizofreni tedavisinde kullanılan ilaçlar bu dopamin yolağındaki dengesizliği yok etmek için tasarlanmıştır.
-Beyin anomalisi: Son yıllarda yapılan araştırmalarda şizofreni hastalarında anormal beyin yapısına rastlanmıştır. Ancak bu anomaliler şizofreni hastalığına spesifik değildir.
-Çevresel faktörler: Yapılan araştırmalarda viral enfeksiyonlar, yğksek strese maruz kalma, zayıf sosyal bağlar gibi sosyal faktörlerin kalıtımsal olarak şizofreniyi tetikleyebileceği saptanmıştır.
ŞİZOFRENİ TEŞHİSİ NASIL KONUR?
Yukarıda saydığımız şikayetler nedeniyle doktora vuran kişiler öncelikler ayrıntılı muayene, bireysel görüşme, aile görüşmesi ile şikayetleri ayrıntılı bir şekilde değerlendirilmesi gerekir. Sonrasında Psikiyatri doktoru gerek görürse tanıya yardımcı olması amacıyla bir takım psikolojik testler isteyebilir. Şizofreni teşhisinin tam anlamı ile konulabilmesi için kişinin içinde bulunduğu durumun en az 6 aydır sürüyor olması gerekir. Bazen şizofreninin ilk dönemleri depresyonla karıştırılabilmektedir. Bu yüzden ayrıntılı değerlendirme sonrası düzenli takip ve tedavi şarttır.
ŞİZOFRENİ TEDAVİSİ
Şizofreni tedavisinde birçok yöntem kişinin hastalığının durumuna göre uygulanmakla birlikte tedavide ana unsur antipsikotik ilaçlardır. Antipsikotik ilaçlar kişinin içinde bulunduğu kafa karışıklığı, uykusuzluk, sinirlilik, şüphecilik, halusinasyon, dezorganize davranışlar giderilmeye çalışılır. Tedavinin ana basamağı ilaç tedavisidir ve bu konuda aileler çok dikkatli olmalıdır. Özellikle zamanında uygulanan yeterli doz ve süredeki tedavilerle hastalığın nüks etmesi azaltılabilir. Çünkü her hastalık dönemi kişinin beyin hücrelerinde ciddi kayıplara neden olmaktadır.
Şizofreni Tedavisinde ikinci aşama bireysel psikoterapi, grup terapileri ile kişinin hayata yeniden tutunmasını sağlamak yanında düşünce içeriğine de müdahale etmek gerekir. Aileler bu durumda neler yapması gerektiği öğretilmeli hastalığını doğası ve belirtileri hakkında bilgilendirilmelidir.