SOSYAL FOBİ
DR. Burak Toprak
SOSYAL FOBİ (SOSYAL ANKSİYETE BOZUKLUĞU)
Sosyal fobisi olan kişiler yeni bir sosyal ortama girdiğinde aşırı kaygı nedeniyle sıkıntı hissi, huzursuzluk yaşarlar, diğer insanların kendileri hakkında bir yorum yapacakları düşüncesi nedeniyle kendini ifade etmekte güçlük yaşarlar.
Örneğin en yakın arkadaşınızla bir masada oturup sohbet ederken birden masaya gelen çok tanımadığı insanların varlığı kişinin sus pus olmasına neden olabilir ya da tek başına toplu ortamlarda bir aktivite (yemek yemek, alışveriş yapmak vb) yapmak o kişi için dünyanın en zor işi olabilir. Bazen büfeden satın aldıkları ürünlerin para üstünü istemek ya da yolda tanımadığı bir insana yol tarifi sormak bile çok zor gelir.
Sosyal fobisi olan kişilerin en zorlandığı alanlardan bir tanesi de toplu ortamlarda sunum yapmaktır. Adeta sunum sırasından herkesin kendisine baktığını ve ağzıdan çıkacak yanlış bir kelime ya da yapacağı yanlış bir hareket nedeniyle rezil olacağını düşünüp sunumdan kaçınmak isterler.
Sosyal Fobisi olan kişiler şu durumlarda tedirginlik yaşarlar
• Toplum içinde telefonla görüşme
• Küçük bir grup etkinliğinde yer alma
• Toplum içinde yemek yeme
• Toplum içinde bir şeyler içme
• Yetkili biri ile konuşma
• Dinleyiciler önünde konuşma
• Partiye/ eğlenceye gitme
• Başkaları tarafından izlenirken çalışma
• Başkaları tarafından izlenirken yazma
• Çok iyi tanımadığı biriyle telefonda görüşme
• Çok iyi tanımadığı biriyle yüz yüze konuşma
• Yabancılarla karşılaşma
• Genel tuvaletleri kullanma
• Birilerinin oturduğu odaya girme
• İlgi odağı olma
• Bir toplantıda hazırsızlık konuşma yapma
• Yetenek, yeti veya bilgi testine tabi tutulma
• İyi tanımadığı birine onaylanmadığını söyleme
• Çok iyi tanımadığı birinin gözlerinin içine bakma
• Önceden hazırlanmış bir raporu bir gruba sözel olarak sunma
• Romantik ilişki için insanlara yakınlaşma
• Alınan bir malı parasını geri almak üzere iade etme
• Parti / davet verme
• Israrlı bir satıcıya karşı koyma
SOSYAL FOBİ GÖRÜLME SIKLIĞI NEDİR ?
Sosyal fobi aslında en sık görülen psikiyatrik durumlardan biridir ancak kişiler doktora başvurmada da yaşadıkları kaygılar (Acaba doktor beni eleştirir mi, şikayetlerim önemsiz mi acaba ?) tedavinin geçikmesine neden olmaktadır. Toplumda görülme oranı yüzde 25-30 civarındadır.
SOSYAL FOBİ KİMLERDE DAHA SIK GÖRÜLÜR?
Ekonomik ve sosyal durumu yetersiz kişilerde, hiç evlenmemiş, işsiz ve eğitim düzeyi düşük olanlarda sık görülmektedir. Hastalığın başlangıç dönemlerinde toplum içine yeterince çıkmama da risk etmenidir. Kalıtımsal faktörlerde hastalığa yakalanma riskini arttırmakla birlikte çocuk yetiştirme tarzı, ailenin başkalarıyla yeterince sosyal olmaması ve uygun olmayan anne baba rol modeli de önemlidir. Çocukluk çağından itibaren aşırı çekingen olan kişilerde, gelecekte Sosyal Fobi gelişme riski daha yüksektir.
SOSYAL FOBİNİN BELİRTİLERİ NELERDİR ?
Sosyal Fobide korkulan toplumsal durumla karşılaşıldığında görülen bedensel belirtiler:
Yüz kızarması, nefes kesilmesi, nefes açlığı, nefes darlığı, terleme, ağız kuruluğu, çarpıntı, mide barsak sisteminde rahatsızlık, dişleri sıkma, gerginlik, ishal, kas gerginliği, titreme gibi.
Bu sırada sosyal fobisi olan bireylerin beyninden geçen düşünceler: “Güçsüzüm, yetersizim, çirkinim, beğenilmiyorum, sevilmeye layık değilim, hata yapmamalıyım, mükemmel olmalıyım, kaygılı olduğumu belli etmemeliyim, rahat davranmalıyım, kusursuz görünmeliyim, herkesin beğenisini kazanmalıyım” şeklindedir.
Zihinden geçen bu düşünceler sonrasında kaçınma belirtileri oluşur ve stres yaratan ortama girmek istememe, stres yaratan ortamdan çeşitli bahanelerle uzaklaşma, göz teması kurmak istememe, anlamsız şeyler düşünme şeklindedir.
SOSYAL FOBİNİN NEDENLERİ
Genetik etmenler: Sosyal fobide kalıtsal etmenler kısmen rol oynamaktadır. Birinci derece akrabalarında sosyal fobisi olan kişilerde bu hastalığa yakalanma riski bir miktar artmaktadır.
Beyindeki kimyasallar: Sosyal fobiye nedenleri arasında beyinde meydana gelen bir takım kimyasal değişikliklerdir. Serotonin hormon eksikliği sosyal fobisi olan bireylerde normalden az bulunmaktadır.
Travmatik Olaylar: Sosyal fobi bazen belirli travmatik olay sonrasında da başlayabilmektedir. Örneğin kişi okulda bir sunum sırasında yaptığı küçük bir hatadan dolayı arkadaşları tarafından aşağılanmışsa sonrasında sosyal fobinin belirtilerinin başlaması olasıdır. O da bu olay sonrasında küçük düşürüldüğünü düşünüp bu olayı utanç hissi ile kodlarsa bir daha ki sunumlarda da benzer anksiyete belirtilerini yaşamasına ve olaydan kaçınmasına neden olabilecektir.
Çocuk yetiştirme biçimi: Genelde aşırı koruyucu, ya da red edici, duygusal sıcaklıktan yoksun, katı anne baba tutumları sosyal fobiye neden olabilmektedir. Çocuktan beklentinin yüksek olması aşırı cezalandırcı tutumlar sosyal fobinin gelişmesinde etmendir.
SOSYAL FOBİ TEDAVİSİ
Sosyal fobi şikayetleri olan kişi bu durumdan aşırı derecede muzdarip olsa da tedavi için başvurması için aradan uzun yılların geçmesi gerekebilir. Kişi yaşamış olduğu bu durumun bir kişilik özelliği olduğunu düşünür ya da doktora başvurmakta onun için bir kaygı nedenidir. Acaba insanlar hakkımda ne düşünür, aslında çok da ciddi bir sorun değil başvurmasan da olur tarzında ki düşünceler tedaviye başvuraları geçiktirir.
Sosyal Fobinin en etkili tedavisi ilaç ve psikoterapinin birlikte uygulandığı tedavi yöntemleridir. İlaç tedavisi ile serotonin eksikliği giderilmeye çalışılırken bilişsel davranışçı terapi ile kişinin olumsuz düşünceleri değiştirilmeye çalışılır. Kişinin zihnindeki abartılı düşüncelerle baş etmesi, davranışlarını engellememesi hedeflenir. Eğer travmatik anı öbekleri çok belirginse travmatik anıları duyarsızlaştırmak için uygulanacak EMDR terapisi başarılı sonuçların alınmasını sağlar.