Paranoya, hiç olmamış bir olayın sanki olmuş gibi algılanması ve ikna olunması durumudur.
Hastalar kendi kendilerine olmayan bir şeye ikna olurlar ve anormal davranışlar
sergileyebilirler. Paranoid bozukluk ise diğer insanların yaptıkları çoğu hareketi, kendileri için
aşağılayıcı ya da tehdit edici olarak algılama durumu olarak tanımlanabilir. Paranoya sağlıklı
insanlar tarafından da yaşanabilir. Kimi zaman aşırı şüpheci yaklaşımlar sergileyerek,
paranoyalar yaşanabilir. Bu bazen haklı şüphelerde olabilir. Fakat paranoid bozukluk yaşayan
hastalar, günlük yaşamını sürdürmekte zorlanacak seviyede paranoyalar yaşarlar. Paranoid
düşünceler her zaman şizofrenik bir tanı olduğunu göstermez. Ancak hastalığın hangi
seviyede olduğunun anlaşılması için doğru teşhis edilmesi çok önemlidir.
Paranoya Neden Olur?
Paranoya hastalığının net sebebi bilinmese de, diğer birçok psikiyatrik hastalıkta olduğu gibi
biyolojik, genetik, sosyolojik ve nörolojik sebepleri olabilir. Beynin ön tarafında bulunan
frontal cortex’te doğruları ve yanlışları muhakeme etme bölümünde bir hasar olmuş olabilir.
Ya da yetiştirilme biçimine ve sosyal çevrelerine göre paranoid kişilik bozukluğu yaşama
ihtimali de olabilir. Bazı travmatize anılarda kişide paranoya yaratabilmektedir.
Bütün paranoyak problemler, güven ve güvensizlik arasındaki ikileme bağlıdır. Ortaya çıkan
semptomlar reddedilmiş, baskılanmış, yansıtılmış duygularla ilgili olabilmektedir. Sebepleri
tam olarak bilinmemektedir. Psikolojik, biyolojik ve çevresel sebeplerle ortaya
çıkabilmektedir.
Paranoya Belirtileri
İnsanlara karşı güvensizlik ve şüphe duyma
Duydukları sözlerin altında farklı anlamlar arama
Eleştirilere karşı öfkelenme ve eleştirileri reddetme
Bir türlü rahatlayamama ve gevşeyememe
Eş ve sevgililerinin bağlılığını ve sadakatini sorgulama
Tartışmalarda hep kendisini haklı hissetme
Genellikle yanlış anlaşılmaktan korkma
Hiçbir tehdit yokken dahi mağdur gibi hissetme
Düşmanlık ve saldırganlık duygularını barındırma
Zarar görmekten korkma
Sosyal yaşamdan uzak durma
Arkasından kötü konuşulduğunu sanma
Profesyonel ve sosyal ilişkiler kurmakta zorlanma
İnsanlarla çalışırken problemler yaşama
Kendi problemlerini algılamakta güçlük çekme
Temeli bulunmayan komplo teorilerine inanma
Düşünceleriniz bir şüphe mi yoksa paranoya mı?
Şüphe duyduğunuz bir fikrinizin paranoyak bir süreç olup olmadığını anlamak bazen zorlayıcı
olabilmektedir. Şüpheli bir düşüncenizin paranoya olup olmadığını aşağıdakiler netleştirebilir:
Şüphelendiğiniz konuda kimse sizinle aynı şüpheleri paylaşmıyorsa
Şüphelerinizle alakalı kanıt ve verileriniz yoksa
Şüphelerinizle ilgili karşı kanıtlar bulunuyorsa
Şüphelerinizle ilgili diğer insanlar garanti sunuyorsa
Şüpheleriniz, duygularınıza ve belirsiz, kanıtsız olaylardan kaynaklanıyorsa,
Yukarıda yer alan değerlendirmeden sonra şüphe duyduğunuz zaman ve konularda kendinize
aşağıdaki soruları sorabilirsiniz:
Başka insanlar da aynı şüpheleri benimle paylaşıyor mu?
Ailem ya da arkadaşım bana bu şüpheyle ilgili ne fikir verir?
Şüphelerim dozunda mı?
Duyduğum endişenin kanıtı var mı yoksa hislerime mi dayanıyor?
Kaygı duyduğum konuyla ilgili mağdur olacak kişi sadece ben miyim?
Bütün şüpheler tabii ki paranoid bozukluk olarak algılanmamalıdır. Haklı gerekçeleriniz ve
kanıtlarınız olabilir. Bu kanıtlar ve gerekçeler sizi güvende tutan ve tedbir almanızı sağlayan
durumlardır.
Paranoid Bozukluk Teşhisi ve Tedavisi
Hastalarda paranoyanın teşhis edilmesi zor bir süreçtir. Psikiyatriste, psikoloğa ya da ruh
sağlığı uzmanlarına yönlendirilmeleri gerekmektedir. Hastalara çocuklukları, aile ile ilişkileri,
okul hayatları, iş ve sosyal ilişkileriyle ilgili sorular sorulur. Gerek görülürse psikolojik
testlerin de yapılmasıyla teşhis konur ve tedavi süreci başlar.
Tedavide ilaç tedavisi, psikoterapi ve gerek görülürse aile danışmanlığı gibi seçenekler
uygulanabilir. Paranoya tedavisi zor bir tedavi olarak bilinmektedir. Tedavi sürecinde hasta
öfke kontrolünü kaybetme ve hekimi düşmanı olarak bile görebilir. Tedaviyi yapan doktorun,
hastayla güvenilir ve iş birliği içinde bir ilişki kurması gerekir. İleri evrelerde olan hastalar
için paranoya tedavisinde hastalığa sebep olan durum ortadan kalkana kadar hastanın
hastanede yatması gerekmektedir. Paranoid bozuklukta profesyonel destek almayan hastaların
durumları daha ciddi seviyelere gidebilmektedir.
Psikiyatrist Dr Burak Toprak
