Yas, sevilen birinin ölümü nedeniyle oluşan doğal bir tepkidir. Ancak yas için illa birinin
ölmesi değil kişi için önem arz eden herhangi bir nesnenin ya da bir durumun kaybı da yas
olmaktadır. Kaybı yaşayan kişiye, ölen kişiyle olan ilişkiye ve ölüm biçimine göre değişkenlik
gösterebilmekle birlikte yas süreci beş temel evreden oluşmaktadır:
Yasın evreleri
Yas süreci Elisabeth Kubler-Ross tarafından tanımlanmış bazı aşamalardan oluşur. Bunlar:
inkar, öfke, pazarlık, depresyon, kabul aşamalarıdır;
İnkar aşaması : İnsanların beklenmedik bir durumla karşı karşıya kalması sonucunda adeta
şokta olma halidir. Bu nedenle bu aşamaya şok aşaması da denmektedir. “Bu benim başıma
gelmez”, “Gerçekten ölmüş olmaz” şeklinde tepkiler bu aşamada normal karşılanır. Bu süreç
içinde olduğu durumu inkar etme üstüne kuruludur.
Öfke aşaması : inkar aşamasından sonra insanlar yaşadıkları kaybın hayal kırıklığı ile öfke
aşamasına geçerler. Birlikte yapmak istedikleri, yapamadıklarından duyduğu pişmanlıkları,
geçirmek istedikleri zaman dilimlerini düşünürler. Bu beklenti ve istekleri
gerçekleşemeyeceği için engellenmişlik hissinin verdiği sıkıntı ile öfke duymaya başlarlar.
Sorgulamalar, suçlu aramalar, “neden ben” soruları sıkça bu sürece eşlik eder.
Pazarlık aşaması : Kaybettiğimiz kişinin bize geri dönmesi, hayatta olması için yaratıcı ile
pazarlık yapılır. Genellikle bu durum hastalık süreci ağırlaşmış ölüme yakın olduğunu hissettiğimiz yakınlarımıza karşı gösterdiğimiz bir tutum olur. Pazarlık kısmında yaratıcı ile
“O ölmesin ben de şu kadar adak vereceğim, bundan sonra her hafta onu ziyaret edeceğim, bir
daha şunu yapmayacağım vb.” şeklinde konuşmalar kurgulanır.
Depresyon aşaması : Kaybettiği kişinin geri gelmesi konusunda yapabileceği bir şeyin
olmadığını anlayan kişi kaybın verdiği çaresizlik duygularını hissetmeye başlar. Kayıp
gerçeğini hayatına alır. Depresyon aşamasında birey kendisini hiçbir şey yapamayacak kadar
enerjisiz, isteksiz ve yorgun hissedebilir.
Kabul aşaması : Ölüm hayatın parçası ve gerçeğidir. Ne kadar pazarlık etsek de geri
getirebileceğimiz bir şey değildir. Bu nedenle onu kabul edip barışmak en sağlıklısıdır.
Sevilen insana minnet ve şükran duymak, yaşanılan güzel anıları yad edebilmek, yaşamın o
olmadan da devam edebileceğinin farkına varmak bu aşamada gerçekleşir.
Bazen sevilen kişinin ölümü ani, beklenmedik bir şekilde, özellikle bombalama, savaş, şiddet
gibi olayların sonucunda gerçekleştiğinde veya kişi bunlara tanık olduğunda yas süreci
karmaşık bir hal alabilir, yas belirtileri daha şiddetli olabilir ve daha uzun sürebilir. Bu
süreci travmatik yas olarak adlandırabiliriz.
Yas sürecinde aşağıda verilen belirtiler görülebilir:
Bedensel tepkiler: Baş ağrısı, göğüs ağrısı ve göğüste sıkışma hissi, boğazda düğümlenme,
yutkunma güçlüğü, açlık hissi, bulantı, kusma, kabızlık veya ishal, nefes darlığı, çarpıntı, adet
düzensizlikleri, kaslarda seyirme, gerginlik ve kasılmalar, uyku düzensizlikleri, iştah
değişiklikleri, halsizlik ve yorgunluk
Duygusal tepkiler: Ölümü inkar etme, üzüntü, ağlama, özlem, öfke, sıkıntı, güvensizlik,
tedirginlik, aklını yitireceği-delireceği korkusu, hayata karşı ilgi ve istek kaybı, hiçbir şeyden
zevk alamama, hiçbir duygu hissedememe, geleceğe dair umutsuzluk ve karamsarlık,
yalnızlık, çaresizlik.
Ruhsal tepkiler: Ölen kişinin hala yaşadığını, var olduğunu hissetme, sesini duyma, hayalini
görme, hayat ve ölüm kavramlarını sorgulama
Bilişsel tepkiler: Ölen kişiyi ve ölümü düşünme-düşünmeye engel olamama, kendini
suçlama, kendine kızma, pişmanlık, ölüm anını tekrar tekrar hatırlama, hatta çok canlı bir
biçimde yaşama, kararsızlık, dikkatini toparlamakta zorlanma, bellek sorunları
Davranışsal tepkiler: Amaçsız bir aşırı hareketlilik, kendini tamamen başkalarına yardıma
adayarak kaybın acısından kaçınma, insanlardan uzaklaşma ve görüşmek istememe, ölen
kişinin eşyalarına, bulunduğu yerlere aşırı yönelme veya bunlardan uzak durmaya çalışma,
mezara sık gitme veya gidememe, alkol ve/veya ilaç kullanma, cinsellikle ilgili değişiklikler.
Psikiyatrist Dr Burak Toprak
