Travmatik ve hayati risk yaratan bir afeti yaşayan insanlarda geçici ya da kalıcı psikolojik
rahatsızlıklar ortaya çıkabiliyor. En sık görülen rahatsızlıklar ise akut ve travma sonrası stres
bozukluğu olmaktadır. Kabuslar, yabancılaşma, afeti hatırlatan yerlerden kaçınma gibi
sorunlarla kendini gösteren bu rahatsızlıklar tedavi edilmezse kalıcı olabilmektedir. Tüm
korkular gibi deprem korkusu da çok olağan ve doğaldır. Kişinin gündelik hayatına etki
edecek, kendisini kısıtlamasına, işlevselliğine etki edecek kadar şiddetliyse kişi için baş
edilemeyen bir duygu boyutundan söz etmek mümkündür.
Depremin Psikolojik Etkileri Ne Kadar Süre Devam Eder?
Direkt ya da dolaylı yoldan maruz kalmaya bağlı olarak bu etkinin süresi değişmektedir. Kimi
insanda çok uzun süre etkiler devam edebilirken kimi insanda daha kısa sürebilir. 1 ay kadar
etkileri yoğun bir şekilde yaşamak olağan olurken 1 aydan uzun süre devam eden psikolojik
zorlanmalar travma sonrası stres bozukluğuna sebep olabilmektedir. Bununla beraber akut
stres bozukluğu, panik atak, panik bozukluğu, diğer kaygı bozuklukları, depresyon ve
travmatik yas tepkileri de yaşanabilmektedir.
Uzman hekime gidilmeli
Yaşanılan ya da ikincil olarak maruz kalınan doğal afetlerden sonra rutine dönmek bazı kişiler
için oldukça uzun sürebilir. Depremde de kişinin ailesindeki kayıplar, organ ve yeti kaybı
yaşamak, evini kaybetmek, geçmişinin ve hatıralarını kaybetmek ya da olayı birincil olarak
yaşamayıp televizyon, internet gibi haber kanallarından çok fazla görüntüye maruz kalmakta
kişinin afet sonrasında hayatına devam etmesini zorlaştıran etkenlerden olmaktadır. Kişi bu
durumları yaşarken çoğu zaman kendinin farkında olamayabilir, yaşadığı anın şokundan
çıkamayabilir. Kişinin eski rutinini yerine getirmek bazen zor bazen de imkansız
olabilmektedir bu da kişide travmalara, stres, korku ve kaygıya sebep olabilmektedir. Bu gibi
durumlarda kendine yardım etmek, kendini önemsemek hatta temel yaşam gereksinimlerini
bile yerine getirmemek gibi sonuçlar doğurabilir. O nedenle hayatı tek başına sırtlanmaya
çalışmak, ‘bana bir şey olmaz’ ‘ben iyiyim’ demek her zaman yeterli gelmemektedir.
Yaşanılan sürecin kolay olmadığını ve her zaman güçlü olmak zorunda olmadığımızı kabul
etmek ve profesyonel yardım almaktan geri durmamak kendimiz ve sevdiklerimiz için en
doğru adım olmaktadır.
Deprem sonrasında iyi hissetmek adına bunları yapmak önemlidir:
Öncelikli ihtiyaç güvenli ortamın sağlanmasıdır. Sonra kişinin yeniden rutinlerini
oluşturması ve çevresinden sosyal destek alması oldukça önemlidir. Özellikle yas
sürecini yaşayabilmek ve ihtiyaç duyulduğunda başkaları ile konuşmak oldukça
faydalıdır
Profesyonel yardım almak en önemli adımdır. Psikoterapi ve ilaç tedavileri
uygulanabilir. Psikoterapi içerisinde korku ve sıkıntı ile bağlantılı hale gelen durumlar,
duyumlar ya da yerlerle yüzleşmek ve anılar üzerinde çalışmak kişilere yarar
sağlayabilir.
Terapi ile kişinin kendisini suçlayan, travma ile bağlantılı işlevsel olmayan
düşüncelerini düzenlemek, farklı bakış açısıyla değerlendirmek ve bu süreç ile ilgili
yeni bir anlam oluşturmak sağlanabilir.
Kayıpları olanlar doğal olarak bir yas süreci yaşar. Bu kaybın beklenmedik, ani,
travmatik bir kayıp olması bu yas sürecini daha fazla şiddetlendirebilir. Bu gibi
durumlarda yasın normal bir tepki olduğu, hüzün, öfke, rahatlama gibi çok farklı
duyguların bir arada olabileceği bilinmelidir. Acılar paylaştıkça azalır. Acıyı
paylaşmak, toplumsal dini ritüellere katılmak bir anlamda yasın acısını yaşamayı
kolaylaştırır.
Kayıp yaşayan kişilerin ölümü idrak etmesi, acısını yaşantılaması, günlük düzenini
kaybettiği kişi olmadan yeniden oluşturması gerekir. Ancak yas çok zorlayıcı ve
kişinin yaşantısını sürdürmeyi engelliyorsa, üzerinden çok zaman geçmesine rağmen
acı çok canlı yaşanıyorsa ve kişi kendine zarar vermeyi düşünüyorsa bu süreç
problemli hale gelmiş olabilir. Bu tür durumlarda profesyonel yardım almaktan
kaçınılmamalıdır.
Travma sonrasında ve yas sürecinde ortaya çıkan depresyon, akut stres bozukluğu,
travma sonrası stres bozukluğu ve diğer kaygı bozuklukları gibi bir psikiyatrik
rahatsızlık için psikoterapi yöntemleri dışında etkin ilaç tedavileri de mevcuttur.
Psikiyatrist Dr Burak Toprak
